Nieuws

Alles in de natuur is met elkaar verweven en is afhankelijk van elkaar.  Er bestaan talloze ingenieuze samenwerkingsverbanden, die ontstaan zijn tijdens miljoenen jaren van evolutie. Als je je er in gaat verdiepen, val je van de ene verbazing in de andere.

Een belangrijk voorbeeld hiervan is de relatie tussen plant en insect bij de bestuiving.

Insecten zorgen voor bestuiving, waardoor de plant zaad kan vormen en zich kan voortplanten. Tegelijkertijd  voorziet de plant het insect van nectar en stuifmeel. Insecten hebben de nectar nodig als energierijke voedselbron, bijvoorbeeld om te kunnen vliegen. Het stuifmeel is eiwitrijk en wordt door insecten gebruikt om ei- en spermacellen aan te maken. Bovendien hebben álle bijensoorten het nodig als voedsel voor hun larven.

Planten willen zich voortplanten. Dat betekent dat het stuifmeel van de ene bloem vervoerd moet worden naar de stamper van een andere bloem. De bloem maakt nectar aan, om op die manier insecten in de bloem te lokken. Het insect kruipt diep in de bloem om de nectar te drinken en komt dan vanzelf langs het stuifmeel, dat bij de volgende bloem die bezocht wordt, weer blijft plakken aan de stamper.

Om alles zo effectief mogelijk te laten verlopen, hebben zowel planten als insecten zich enorm gespecialiseerd en passen ze o.a. qua vorm, bloei, vliegtijd en voedsel precies bij elkaar.

Andere insectensoorten leven van het blad, sap of wortels van een plant. Om de schade te beperken zendt een belaagde plant chemische signalen uit, waar andere insectensoorten dan weer op reageren. Zij leggen hun eitjes op die plant. Als die eitjes uitkomen, kunnen de larfjes zich tegoed doen aan de plantenetende beestjes. Veel insectensoorten eten elkaar en jagen op elkaar en houden elkaar zo in evenwicht.

Omdat er steeds meer stukjes in deze ingewikkelde puzzel ontbreken (of er is geen nestel plek in een tuin, of er is juist geen stuifmeel te vinden op het juiste moment), gaat het ronduit slecht met de insecten. Terwijl juist zij aan de basis staan van de hele voedselpiramide. Zonder insecten, geen vogels, geen kikkers en uiteindelijk ook geen mensen.

Insecten zijn onze bestuivers, rommelopruimers, ze zorgen dat er geen plagen ontstaan, en zijn het bulkvoedsel voor heel veel andere dieren. Insecten zijn dus ontzettend belangrijk! Hoe meer soorten en massa insecten in je tuin, hoe meer biodiversiteit.

Hoe kun je zelf die biodiversiteit vergroten? Zorg dat je van maart tot oktober bloeiende planten in de tuin hebt. Je kunt het beste kiezen voor inheemse planten, struiken en bomen; daar hebben insecten juist die lange relatie mee opgebouwd. Vul dat eventueel aan met planten die heel veel nectar geven, voor de insecten die wat minder kieskeurig zijn. Naast een goede beplanting hebben ze ook plek nodig waar ze zich kunnen voortplanten en waar ze zich kunnen verstoppen. Zorg voor veel variatie in je tuin, open plekken, dichtbegroeide plekken, houtstapels, stenen muurtjes, bladerhopen, lang overstaand gras en ruigtestukken.

Hoe natuurlijker je tuin, hoe meer dieren er een plek zullen vinden en hoe meer biodiversiteit!

Tekst en foto’s: Marijke Akerboom van kwekerij Ninabel

In de Wilde Weelde Wereld in Appeltern ligt, een beetje verborgen in de noordoosthoek, een kunstmatige ruïne van afgedankte bouwmaterialen. Daaromheen zijn we vijf jaar geleden begonnen met het ontwikkelen van een stinzenbeplanting.

Voor dit deel van de tuin heb ik toen samen met Trudi Woerdeman een beplantingsplan gemaakt, dat als basis diende voor de aanplant. Verschillende vaste planten kwamen uit de toenmalige tuin van Trudi en uit de tuin van Ruurd en Deyke van Donkelaar en uit mijn eigen tuin. De bollen en knollen werden geleverd door De Warande.

De uitgangssituatie was toen nog niet ideaal voor een stinzenbeplanting vanwege het gebrek aan schaduw, de zware rivierklei, de verstoorde bodem en het ontbreken van een natuurlijke strooisellaag. Na aanbrengen van bladaarde en het regelmatig verwijderen van te opdringerige smeerwortels, ridderzuring, kweekgras en dovenetels begint de tuin zich nu goed te ontwikkelen. Inmiddels beginnen de geplante bomen en heesters wel voldoende schaduw te geven en komt de bodem tot rust.

Stinzenplant (of stinsenplant) is een in Nederland en Duitsland (“Stinsenpflanze”) gangbare benaming voor een groep agriofyten, planten die van oorsprong in een regio alleen als ingevoerde sierplantensoort voorkwam op landgoederen, in boerenhoven, in pastorietuinen en dergelijke, en zich daar handhaafden of verwilderd zijn. Hun natuurlijke verspreidingsgebied hebben ze veelal veel zuidelijker. Agriofyten zijn ingeburgerde planten die zich in de tegenwoordige potentieel natuurlijke vegetatie een plaats hebben veroverd, die zij nog niet hadden in de oorspronkelijke natuurlijke vegetatie. Als je veel over deze groep planten gaat lezen, zul je merken dat er een grote verbondenheid is met de geschiedenis van landgoederen en buitenplaatsen in Nederland. Heel veel stinzenplanten zijn bol- of knolgewassen die in de juiste omstandigheden kunnen gaan verwilderen. Tegenwoordig zijn er ook heel wat bollen en knollen die uit Noord-Amerika en zelfs uit Zuid-Afrika komen die zich prima weten te vestigen in onze tuinen, maar niet tot de stinzenplanten worden gerekend. Dat heeft puur te maken met geschiedenis; wie weet worden indianenlelie (Camassia) en oude wijfjes (Ipheion) over honderd jaar ook wel bij de stinzenplanten gerekend!

Stinzenplanten zijn in de regel voorjaarsbloeiers met opvallende bloemen. Vaak niet groot, maar omdat ze vaak in grote getale in parkbossen te vinden zijn en omdat ze op een moment bloeien dat er nog geen blad aan de bomen zit, vallen ze op. Dat is natuurlijk ook de reden waarom het zo ontzettend leuk is om met deze groep planten te tuinieren.

Om van stinzenplanten te kunnen genieten, heb je gelukkig echt geen groot landgoed nodig, zoals je kunt zien rondom de Stinzenruïne in Appeltern. Het is een goede manier om je beplanting in de tuin, vooral onder bladverliezende bomen en heesters, meer divers te krijgen en al heel vroeg van de lente te kunnen genieten. De vroegbloeiende stinzenplanten worden altijd goed bezocht door hommelkoninginnen die als eerste tevoorschijn komen na de winterrust. Op de boerenkrokussen zie ik iedere lente veel honingbijen en verschillende soorten zweefvliegen (blinde bij en terrasjeskommazweefvlieg).

Het bloeiende feest van de lente begint al vroeg (dit jaar al eind januari) met de winterakonieten, boerenkrokussen, sneeuwklokjes en lenteklokjes. Ook het blad van Italiaanse aronskelken is prachtig in de winter en het vroege voorjaar. Opvolgend in bloei komen de wilde narcis, zomerklokjes en sterhyacinten. Dan volgen de holwortels, voorjaarshelmbloemen en bosanemonen. De boshyacinten, daslook en Spaanse hyacinten komen weer wat later. Dichtersnarcissen en aronskelken (gevlekte en Italiaanse) zijn volgens mij wel de laatste in het rijtje van de bol- en knolgewassen die bloeien.

Vooral de vroegbloeiende bol- en knolgewassen zijn eind van de lente ook weer verdwenen. Ze maken gebruik van de periode dat er voldoende licht en vocht is om te bloeien, uit te zaaien, maar ook om de bol of knol weer ‘op te laden’ voor het volgende jaar. Dat maakt ze ook heel geschikt om ze te combineren met veel vaste planten die wat later boven de grond komen. De bloeiende bollen combineren vaak prachtig met het uitbottende loof van vaste planten. Het afstervende loof van de bolletjes, dat wel eens als hinderlijk wordt beschouwd, verteerd vanzelf onder het blad van de vaste planten en komt ten goede aan het hele bodemproces. Als je dan al een keertje rommelt in de grond (spitten doen we natuurlijk niet, maar wat onkruid trekken wel) komen er in de zomer best wel eens wat bolletjes boven de grond. Geen probleem! Plant ze terug of zet ze weer op een ander plekje. Zo werk je mee aan de natuurlijke vegetatieve vermeerdering en verspreiding van bol- en knolgewassen. Knip het loof niet af; het is nog nodig om de bol van voldoende voedsel te voorzien en nieuwe bloemen aan te leggen voor het volgende jaar. Ook kunnen de bollen en knollen zich vermeerderen uit zaad. Verschillende soorten worden verspreid door mieren. Aan de zaden van bijvoorbeeld sneeuwklokje, voorjaarshelmbloem, holwortel, bosanemoon en maarts viooltje zit een zogenaamd mierenbroodje (elaiosoom) dat als voedsel kan dienen voor mieren, die het mee naar hun nest nemen om larven te voeden. Het zaadje valt er onderweg  af of wordt door de mieren weer uit het nest gewerkt. Wij kunnen ook helpen met het verspreiden van de zaden. Ze kunnen het beste direct verspreid worden als ze aan de plant rijp zijn. Zorg dan wel dat de zaden goed in contact komen met de minerale bodem net onder de strooisellaag. Gunstige plaatsen om te zaaien zijn bijvoorbeeld onder bladverliezende heesters of onder het blad van vaste planten als vrouwenmantel en Kaukasische vergeet-mij-niet.

Behalve bol- en knolgewassen zijn er ook een flink aantal vaste planten en enkele heesters die tot de stinzenplanten worden gerekend. We hebben er ook verschillende bij de stinzenruïne aangeplant. De donkere ooievaarsbek, maartse viooltjes, hartbladzonnebloem en weegbreezonnebloem zijn mooie vaste planten die het prima doen in een bosrand of lichte schaduw. Het breedbladig klokje bloeit in de zomer als de meeste andere stinzenplanten al zijn uitgebloeid. Bekende tuinplanten én stinzenplanten als gevlekt longkruid, salomonszegel en gewone akelei zijn fantastische planten die het prima doen met andere tuinplanten of gecombineerd met inheemse planten.

Rondom de Stinzenruïne in de Wilde Weelde Wereld van Appeltern zijn behalve bol- en knolgewassen ook vaste planten en enkele heesters (pimpernoot en prachtframboos) geplant.

Ga vooral eens op zoek in de Wilde Weelde Wereld naar de verborgen schatten rondom de Stinzenruïne. Er is vast ook een geschikte plek om in je eigen tuin allerlei bollen te planten die zich daar kunnen gaan vestigen. Plant bollen vroeg in het najaar (september), of in deze tijd ‘in het groen’. Zorg daarbij voor een goede levende bodem! Voor alle bollen en knollen is voldoende humus in de grond belangrijk. Veel bollen en knollen doen het heel goed op kleigrond en op leemhoudende, kalkrijke bodems. Op zure zandgronden is het wat lastiger; daar kan het helpen om bentoniet en kalk in de grond te werken en natuurlijk ook de juiste soorten te kiezen.

Tekst en foto’s: Margo van Beem, Vis à Vis Ontwerpers

Stinzenplanten de Warande

Sommige tuinliefhebbers kijken een beetje meewarig naar gele planten, maar in de natuur betekent geel dat het tijd is voor een uitbundig voorjaar. In februari-maart beginnen klein hoefblad en speenkruid te bloeien, al snel gevolgd door dotters, paardenbloemen, boterbloemen en wat later de geelbloeiende koolzaadachtigen. Nog weer later kleuren veel bermen geel door de bloeiende streepzaden en andere gele composieten. Dankzij al die bloemen is geel echt een voorjaarskleur.

Vanaf eind februari kun je de vrolijke, gele sterretjes van bloeiend speenkruid vinden. Deze inheemse plant groeit in het hele land op open grasvelden, slootkanten, bosranden en in tuinen. De grondsoort maakt weinig uit, als het maar voedselrijk en niet te droog is. Speenkruid doet het prima op lichte plekken en in de halfschaduw. Als je goed kijkt, zal het opvallen dat de bloemen onderling nogal eens verschillen; de één heeft veel meer bloemblaadjes dan de ander.

Speenkruid groeit vaak in goed gezelschap, bij stinzenplanten in de buurt. Stinzenplanten zijn niet ‘echt’ inheems, maar werden hier aangeplant op landgoederen, boerderijen en begraafplaatsen. Op die plekken konden ze zich goed handhaven en verwilderden ze. Veel stinzenplanten groeien vroeg in het voorjaar. Voordat het blad aan de bomen komt, valt er licht genoeg op de grond en vormt de losse, luchtige bodem een ideale groeiplaats.  Het inheemse speenkruid is oorspronkelijk niet aangeplant, maar groeit graag in hetzelfde milieu. Het wordt dan ook wel een ‘stinzenbegeleider’ genoemd.

Als vroege bloeier en algemene plant die op veel plekken voorkomt, is speenkruid heel waardevol voor insecten. Net als andere vertegenwoordigers van de ranonkelfamilie levert speenkruid veel stuifmeel aan wilde bijen, hommels en honingbijen.

Hoewel speenkruid maar beperkt zaad produceert, kan het de tuin aardig vullen. Dat heeft te maken met de ‘speentjes’: de kleine knolletjes die de plant aan de voet en in de bladoksels produceert. Een bijnaam voor speenkruid is ook wel ‘haneklootjes’.

Al snel na de bloei sterft het blad af en blijven de knolletjes op de grond liggen. Volgend jaar ontwikkelen ze zich tot nieuwe planten. Wroeten, grond verplaatsen of een flinke regenbui zorgen voor een effectieve verspreiding. Omdat het blad van speenkruid al snel na de bloei afsterft, hebben later groeiende planten er geen hinder van. Wel kan het soms andere voorjaarsbloeiers, die net iets later tevoorschijn komen, een beetje in de weg zitten. Als het geel geworden blad je stoort,  kun je het voorzichtig verwijderen. Wil je de hoeveelheid speenkruid indammen, trek dan niet teveel, maar haal de planten bij de voet weg, samen met zoveel mogelijk knolletjes. Stop het afval meteen in een emmertje. Dan voorkom je dat je het juist verspreidt.

Voor de liefhebber is er de cultuurvariëteit ‘Brazen Hussy’. Dit door Romke van der Kaa in cultuur gebrachte speenkruid is een beauty, de gele bloemen contrasteren prachtig met het donkerrode blad. Bovendien verspreidt deze cultuurvorm zich veel minder op eigen houtje. Daarmee trekt het de tuinliefhebber die het gewone speenkruid diep in z’n hart toch ‘onkruid’ vindt, over de streep.

Tekst en foto’s: Machteld Klees, Bureau Zonneklaar

Een houtril of takkenwal is eigenlijk een wand van dode takken. Een afscheiding opgebouwd uit dood snoeihout, opgestapeld of gevlochten tussen palen. Het krijgt uiteindelijk een beetje het model van een heg, maar dan opgebouwd uit dood hout. Dood hout zit echter vol met leven!

Een houtril of takkenwal is ontzettend waardevol voor de biodiversiteit.

Een veilige haven

Veel organismen, van klein tot groot, vinden een fijne schuilplek in zo’n stapel van dood hout.

• Houtetende insecten breken met de hulp van schimmels en bacteriën de cellulose af en zetten dit om naar glucose. Andere insecten en micro-organismen profiteren daar weer van. Zij doen zich tegoed aan de glucose.
• De voedingsstoffen die vrijkomen, vormen weer voedsel voor planten.
• Het dode hout is voor veel insecten ook een fijne schuilplek waar ze lekker kunnen nestelen. Zo leggen sommige vlinders daar eitjes in.
• Grotere dieren hebben ook baat bij een takkenwal of houtril. Voor vogels, muizen en egels is het een uitstekende plek om zowel voedsel te vinden, als om te schuilen en te nestelen. Wanneer je een paar open plekjes houdt in de ril, kan het zomaar zijn dat een heggenmus er in komt broeden.

Zo’n, op het oog, stapel dood hout zit dus vol met leven. Je laat een takkenril in het broedseizoen dan ook het beste met rust.

“Dood hout zit dus vol met leven.”

Een takkenwal bouwen

Hoe hoog, breed en lang je een takkenwal wilt maken, is volledig afhankelijk van je doel.

• Wil je de takkenwal gebruiken als windscherm?
• Dient het als een structuurelement om delen van je tuin te begrenzen?
• Is het vooral een schuilplek voor dieren?
• Vormt het de afscherming van je containerstalling?
• Wil je er je composthoop mee afbakenen?

Afhankelijk van je doel bepaal je de afmeting van de wal, het type snoeiafval dat je wilt gebruiken en de techniek die je toepast.

Een eenvoudige takkenril

Om je op weg te helpen leg ik hier uit hoe je een eenvoudige takkenril bouwt. Plaats een dubbele rij paaltjes, waartussen gedurende het jaar al het snoeihout wordt gestapeld. Heb je hiervoor geen dikke takken liggen? Koop dan duurzame, houten palen van robinia of tamme kastanje. Zet de palen voor circa 1/3 in de grond. Neem je palen van 150 cm, dan zet je ze dus 50 cm in de grond. Je kunt dan tot 100 cm hoog stapelen. Zet de palen in een rij op een onderlinge afstand van 100 cm. De afstand tussen de rijen bedraagt 50 tot 100 cm afhankelijk van je eigen wensen. Des te breder de wal mag zijn, des te meer ecologische waarde deze heeft. Tussen de twee rijen kun je het snoeihout stapelen. Omdat de takken op de bodem verteren, kun je de wal blijven aanvullen met nieuw hout. In de zomer kun je er ook prima gemaaid gras tussen gooien.

Van wortel tot kruin

In de Wilde Weelde Wereld in De Tuinen van Appeltern ligt een prachtige houtril, die in de tuin een bijzondere as vormt. Deze houtril verbeeldt een boom van wortel tot kruin. Het eerste segment van de houtril is gevormd door boomstronken en -kluiten. Hier groeien allerlei kruiden op. Het volgende segment bestaat uit gestapelde stammen en dikke takken. Het derde segment toont de traditionele takkenrill van fijner snoeihout. Tot slot staat er aan het eind een lijnvormige bladkorf waarin prachtige bladcompost ontstaat. Je kunt dus allerlei materiaal gebruiken voor houtrillen en takkenwallen. De mogelijkheden zijn eindeloos. Laat je inspireren in de Wilde Weelde Wereld.

Tekst: Laura Knoops van Toffe Tuinen

Foto’s: Laura Knoops en Hanneke Villerius

Allerlei planten bloeien tegenwoordig midden in de winter, zeker nu er steeds vaker zachte winters zijn. Wat dus een late, vroege of doorbloeiende plant is, is niet altijd even duidelijk. Een onbetwiste zeer vroege voorjaarsbloeier is toch wel de winterakoniet (Eranthis hyemalis). Al in januari komen de vrolijke gele bloemetjes tevoorschijn.

Je moet wel goed kijken, want veel hoger dan tien cm wordt het niet. Het halskraagje van ongesteelde, ingesneden blaadjes direct onder de bloem ziet er behaaglijk warm uit. Met flink wat geluk kun je ze zelfs ruiken. Daarvoor moet je het treffen op een zonnige, windstille dag. Op zulke dagen worden ook de eerste insecten actief, zoals vliegen en, als de temperatuur boven 10º C komt, ook honingbijen. Met zon staan de bloemen wijd open, bij regen en ‘s nachts sluiten ze weer. Winterakoniet zaait zich onder gunstige omstandigheden uit, maar de zaadproductie kan van jaar tot jaar verschillen, afhankelijk van het weer en de bezoekende bestuivers.

Aan de bloei en vooral ook aan de vruchtjes kun je zien dat je met één van de leden van de ranonkelfamilie (Ranunculaceae) te maken hebt. Ranonkelachtige hebben veel meeldraden; denk maar aan boterbloemen en speenkruid. De vruchtbladen, die als ze rijp zijn aan de zijkant openspringen, kom je ook bij meer ranonkels tegen, bijvoorbeeld dotter en akelei. In de bloem zitten een zestal buisjes, met een schuine opening. Dit zijn de nectariën, waar de nectar in afgescheiden wordt.

Winterakoniet komt van oorsprong uit Zuidoost-Europa en is al vanaf de 16e eeuw in cultuur. Ze worden tot de stinzenplanten gerekend. Vooral in het noorden van het land zijn er prachtige begroeiingen van winterakoniet te vinden.

Veel stinzenplanten zijn bolgewassen, maar winterakoniet heeft korte, gedrongen wortelstokken, die eruit zien als een knolletje. Vanaf het vroege najaar kan er geplant worden. Het beste kun je de wortelstokjes eerst een nacht in water laten weken. Vijf cm diep is prima. Als je maar weinig wortelstokjes plant, zet ze dan niet te ver uit elkaar. Eén winterakoniet valt niet op, een klein groepje springt meer in het oog. Op zware klei of droog zand wil het niet best en verdwijnt de plant vaak. Op een humusrijke, lemige plek of op lichte klei met een beetje kalk, niet te droog en niet te nat, gaat het wel goed. Toch duurt het een aantal jaar voordat de plant zich voldoende uitgezaaid heeft om een mooie begroeiing te vormen, geduld dus. Een zonnig gazon of lichte schaduw, bijvoorbeeld onder transparante bomen, is heel geschikt maar een dikke laag blad op de grond wordt op den duur teveel. Vooral de kiemplanten kunnen zich dan slecht ontwikkelen.

Zaailingen herken je door hun ingesneden wortelblaadjes. Het duurt een paar jaar voordat de jonge plant voor het eerst bloeit. Een veldje winterakonieten, samen met sneeuwklokjes, is een prachtige combinatie. Vooral in oudere tuinen en op landgoederen kunnen prachtige begroeiingen ontstaan, als het maar de tijd krijgt. Net als bij andere stinzenplanten is het belangrijk dat er niet gemaaid wordt voordat de vruchtjes rijp zijn en het zaad eruit gevallen is. Anders kunnen ze zich niet uitzaaien.

Tekst en foto’s: Machteld Klees, Bureau Zonneklaar

Oost west, thuis best
Er zijn verschillende tuinvogels die jaarrond in Nederland verblijven. Denk aan de merel, ekster, gaai en de grote lijster. Ook de kleinste vogeltjes van ons land zijn behoorlijk dapper. Staartmezen, pimpelmezen, koolmezen, winterkoninkjes en steeds vaker ook de tjiftjaf blijven hier in de winter. Ondanks dat het insecteneters zijn en insecten in de winter toch moeilijker te vinden zijn. 

Wintergasten
In de winter trekken we diverse vakantiegangers uit Scandinavië aan. Zelf ben ik altijd gek op het roodborstje. Een kleine bosvogel die graag in bomen en struiken zit. Ook de keep trekt vanaf oktober/november naar ons land. Hij is dol op beukennootjes! In de tuin kun je hem ook tegenkomen, mits er boomzaden (van de beuk) te vinden zijn. Een wintergast die dol is op bessen, is de koperwiek. Bessen zitten vol met suikers en leveren snel energie. 

Tuinreservaat
Als je wilt weten welke vogels bij jou in de buurt voorkomen kun je gebruik maken van de postcode vogelcheck op de website van de vogelbescherming. Je ontvangt dan tips hoe je jouw tuin voor deze vogels geschikt kunt maken. Zo maak van je tuin een tuinreservaat; een paradijselijke leefomgeving voor vogels en andere dieren.

Op die manier kun je stap voor stap proberen je tuin aantrekkelijker te maken voor vogels. Want een tuin is altijd in ontwikkeling. Voor de volgende soorten zou je komend jaar, je tuin beter in kunnen richten. 

Winterkoning
Een van de planten waarmee je een winterkoning blij maakt, is de hop. Dat is een inheemse slingerplant die dicht en hard groeit en veel insecten aantrekt. Hop leent zich uitstekend voor het koepelnest van de winterkoning. Zo bouwt hij een veilig thuis. Een winterkoning kruipt graag als een muis tussen de begroeiing door. Daar zoekt hij naar zaadjes en kleine beestjes. Op een composthoop is hij in zijn element. Door bladeren onder de struiken te harken kan hij beschut zijn maaltijd bij elkaar scharrelen. 

Groenling
Een nest houden groenlingen graag goed verborgen in een dichte struik of boom. Het liefst in een stekelige plant zoals een egelantier, hondsroos of meidoorn. Coniferen zijn door hun dichte takkenstructuur ook een geliefde nestplaats. Groenlingen zijn echte zadeneters. Het maakt ze niet uit hoe je de zaden aanbiedt, als het er maar veel zijn en makkelijk bereikbaar. Ons voederhuisje naast het kantoor zit vol met zonnebloempitten. Ik houd er een paar achter de hand om in mei te zaaien. Dan genieten we deze nazomer van zonnebloemen, bijen en hommels. Als de zaden rijp zijn, komt de groenling ze vanzelf halen. 

Roodborstje
Roodborstjes houden van rust en zijn gevoelig voor verstoring. Ze vinden het heerlijk om op zichzelf te zijn. Buiten het broedseizoen dulden ze geen ander roodborstje in hun territorium. Toch zijn ze ook nieuwsgierig en raken ze vaak vertrouwd met hun mede tuinbewoners. Net als de winterkoning scharrelen ze graag op de grond hun kostje bij elkaar tussen de bladeren.  Wanneer je aan het wieden bent, houden ze je goed in de gaten. Wellicht komt er een worm boven! Je kunt voor roodborstjes een rustplek maken door de aanplant van dichte bomen en struiken die je afwisselt met lagere vaste planten.

Ga naar de website van de vogelbescherming en stel jouw to do lijstje samen! 

Tuinvogeltelling 

Elk jaar vindt in januari de nationale tuinvogeltelling plaats. Dit jaar op 27, 28 en 29 januari 2023. 

Tekst: Laura Knoops van Toffe Tuinen

Foto’s Luci van Engelen van Bloemenweide

Dagkoekoeksbloem is een vroege bloeier. Ze begint al in april te bloeien en bloeit dan door tot laat in het jaar. Soms zelfs nog in de winter, zeker als die zacht is. Het is een flinke plant, soms wel tot 80 cm hoog met felroze bloemen. Knip je de bloemen af, dan vindt er herbloei plaats. Dagkoekoeksbloem zaait zich goed uit. Je vindt ze na een paar jaar op steeds meer plekken terug. Gelukkig maar want de oorspronkelijke plant leeft kort. Door voor veel nageslachten te zorgen, kunnen we er toch lang van genieten!

Hoewel de bloemen overdag open zijn, is de plant voor zijn bestuiving grotendeels afhankelijk van nachtvlinders. De plant is waardplant voor de bladmineerder Pegomya flavifrons, voor de koekoeksbloembochelwants, en ook voor verschillende soorten nachtvlinders. Oorwormen gebruiken de lege zaaddozen van de dagkoekoeksbloem graag als schuilplaats.

De dagkoekoeksbloem is een tweehuizige soort uit de Anjerfamilie die je veel tegenkomt in de rand van struwelen of struikgewas, in lichte bossen en langs sloot- en waterkanten. De bodem moet redelijk voedselrijk en behoorlijk vochtig zijn.

De overblijvende planten hebben wortelstokken die zich meermalen splitsen. Daardoor zie je de planten in groepen bij elkaar staan. De ene groep bevat dan allemaal planten met mannelijk bloeiende bloemen en een andere groep bevat de vrouwelijke planten. Dit is wat we tweehuizig (Grieks: dioica) noemen.

De mannelijke en vrouwelijke planten zijn uitstekend van elkaar te onderscheiden aan de vorm van de kelken. Omdat in de vrouwelijke bloemen een bovenstandig vruchtbeginsel met vijf stempels zit, dat na bevruchting uitgroeit tot een dikke doosvrucht zie je dat de vergroeidbladige kelk opzwelt. Bovendien heeft deze kelk vaak 20 nerven die in de lengte verlopen.

De mannelijke bloemen blijven heel slank. De bloem heeft alleen 10 meeldraden en geen vruchtbeginsel. De vergroeidbladige kelk heeft 10 nerven.

De rozerode kroonbladen bestaan uit twee delen: de nagel en de plaat. De nagel is het smalle deel dat binnen de kelk zit en de plaat is het deel dat buiten de kelk uitsteekt en in de breedte gevouwen is. Op de overgang van nagel en plaat, die een hoek van 90 graden maken zitten twee bijkroonschubben.

De uitgegroeide doosvrucht springt na verloop van tijd als de zaden uitgerijpt zijn open met 10 tanden. De planten zijn behaard en de lancetvormige toegespitste bladeren zitten tegenover elkaar aan de stengel. de grootste breedte van de bladeren vind je boven het midden naar de top toe. Dat maakt dat ze ook als omgekeerd eirond herkenbaar zijn.

Soms lijkt het of je tweeslachtige bloemen vindt. In die bloemen blijft het vruchtbeginsel klein en het groeit niet uit. De meeldraden die daar dan gevormd worden hebben paarszwarte helmhokken. Deze kleur is afkomstig van de sporen van een schimmel (de brandzwam Ustilago vialocea) die op de planten parasiteert.

Dagkoekoeksbloem is goed bruikbaar in de natuurrijke tuin. In borders kan de plant als weefplant fungeren tussen andere tuinplanten. In boszomen of in de halfschaduw kan de plant gemakkelijk en snel een kaal geworden hoek invullen. Als je een bloemenweide inzaait, dan kun je een soort als dagkoekoeksbloem, naast andere snelle bloeiers zoals veldsalie en gewone margriet gebruiken om ‘door te planten’. Door 2-3 planten per m2 aan te planten in combinatie met het inzaaien heb je snel resultaat, wat handig kan zijn op publiekslocaties.

Tekst: Hanneke Villerius van Passie voor Flora

Foto’s: Martin Stevens van Wolverlei

Het Wilde Weelde Symposium: De bodem leeft!

Kennis van de bodem is essentieel om een natuurrijke tuin in te richten en te beheren. De bodem is de basis, het fundament van de tuin. Wat is nodig om een gezonde, vitale basis te scheppen voor een tuin, park, voedselbos of anderszins in te richten groenproject.

Iedereen mag zich inschrijven voor dit symposium op 13 februari 2023 in de tuinen van Appeltern

Op deze dag nemen wij u mee de bodem in. De donkere wereld onder onze voeten vertoont nog vele geheimen. De kennis over het bodemvoedselweb en de nauwe interactie met planten neemt snel toe.

Om de bodem beter te leren begrijpen is een brede kennis nodig van zowel de fysieke eigenschappen, zoals bodemdeeltjes, structuur, water en lucht. Het ontstaan en ontwikkelingsproces van de bodem geeft inzicht in de waarde en betekenis van de bodem voor al het leven op aarde. Ook de rol van grote en kleine bodemorganismen voor de voedselkringlopen zijn van belang om te snappen hoe wij duurzaam met de bodem om kunnen gaan. Kennis van de bodem en bodemleven is nodig voor een deskundig ontwerp, een verantwoordde tuinaanleg en passend onderhoud.

Kijk hier voor meer informatie en aanmeldmogelijkheden

De zevenbladtuin in Wilde Weelde Wereld – Appeltern.

Wie maakt er in hemelsnaam een zevenbladtuin? Hét onkruid waarvan wordt gezegd dat je beter kunt verhuizen als het in je tuin zit. Maar hé, Wilde Weelders hadden de tijdgeest mee (in 2013), dus waarom niet.

De kernwoorden inheems, eetbaar en biodiversiteit zijn er namelijk mee verbonden. Het idee was geboren om van één van de thematuintjes in de vers ontworpen Wilde Weelde Wereld een zevenbladtuin te maken.

HANEPOOT
Het ontwerp is bewust simpel en strak gehouden maar wel in vormen passend bij het masterplan. De reguliere tuinmensen van Appeltern waren absoluut niet enthousiast over de introductie van zevenblad in hun tuinenpark! Daarom werd een opgehoogde border met stalen randen gecreëerd.

De border is aangelegd met bekende, herkenbare tuinplanten, plus zevenblad. Het doel was tweeledig: ten eerste onderzoeken hoe zevenblad en tuinplanten zich tot elkaar verhouden; hoe verloopt de ontwikkeling als je níet driftig gaat bestrijden. Ten tweede wilden we het gesprek aangaan met bezoekers en uitleggen wat je kunt doen met onkruid. Hoe kun je anders naar onkruid kijken en ermee omgaan.

De gebruikte planten zijn Epimedium, Hosta, Miscanthus, Persicaria, Campanula, Helenium, Brunnera, Nepeta en Rudbeckia (dat al meteen werd opgegeten door konijnen). We hadden verwacht dat Hosta en Epimedium met hun stevige wortelpakketten, goed bestand zouden zijn tegen het zevenbladgeweld. Dat viel wat tegen. Verrassend voor mij was dat Campanula lactiflora ‘Loddon Anna’, een plant die op mij wat teer overkomt, het uitstekend deed in de combinatie. Ook Helleborus gaat goed samen. Persicaria en Miscanthus deden het zoals verwacht makkelijk en prima. Hogere sterke beplanting in deze combinatie gaat prima.

De planten die wat terugliepen hadden denk ik niet persé last van het zevenblad, maar meer van andere omstandigheden. Het tweede doel, in gesprek gaan, is zeker gelukt. Veel bezoekers liepen geschokt door maar mensen met wie ik sprak, heb ik veel kunnen laten zien. Zo zag je duidelijk dat op de bloeiende Nepeta, honingbijtjes nectar kwamen halen en dat op het bloeiende zevenblad ernaast, verschillende zweefvliegen, wantsen en andere (voor mij onbekende) insecten afkwamen. In tuinen waar zevenblad rijkelijk aanwezig is, kun je het omarmen als bodembedekker en de rest van de beplanting erop aanpassen. In plaats van een leven lang er tegen vechten. Een grappig effect was dat vrouwen meestal snel doorliepen, zo van, “oh nee, zevenblad, afgrijselijk, hoef ik niets over te horen”. De mannen die erachteraan kwamen, waren meestal wel geïnteresseerd in de mogelijkheden.

TUINMANSVERDRIET
Waarom is zevenblad zo gevreesd? Het zaait zich niet heel erg uit. Het zaad is groot en zwaar. Het vliegt dus niet de wereld door zoals een paardenbloemzaadje. Het zaad valt direct naast de plant, daar vind je kleine plantjes. Dat was goed te zien in de Wilde Weelde Wereld. Langs de rand van de border zag je babyplantjes in het gravelpad opkomen. Makkelijk weg te halen trouwens. In tuinen zie je dat niet vaak, want als je geen zevenblad wil in de tuin, dan haal je zoveel mogelijk planten weg. En zie je het ook niet bloeien. Jammer, want volgens mij houdt iedereen van mooie witte schermbloemen.

De wortelgroei is sterk en zorgt voor de slechte naam van zevenblad. Net als bij kweekgras groeit een klein stukje wortel snel weer uit. Vaak is bestrijding niet effectief omdat het niet goed gebeurt. Het zorgt zelfs voor meer groei. Als wortels tussen de bestrating zitten is bestrijden ook niet te doen. Toch is zevenbladwortel goed te verwijderen. Gebruik een spitvork of handcultivator en volg de wortel – zonder deze kapot te trekken – tot het einde. Weg zevenblad. Lukt dat niet, blijf dan het loof wegplukken. Dit doe je het beste door ook weer de grond in te gaan. Daar zit een soort knoop van waaruit de bladeren omhoog komen. Als je die knoop meetrekt duurt het veel langer voordat de wortel weer uitloopt. En ja, door blad te blijven wegtrekken put je de plant zeker uit.

Een belangrijke tip is wel dat juist door ons gewroet in de tuin en het constant loswerken van de bodem, het pionierend karakter van het zevenblad wordt gestimuleerd. Laat de grond met rust, de wortels van het zevenblad zijn lui, en blijven waar ze zijn. Het is grappig om te zien hoe automatisch het spiergeheugen in je handen werkt. Bij het onderhoud de eerste twee jaar na de aanplant van de zevenbladborder, de borderplanten waren nog klein, bleek heel duidelijk dat het schoonmaken van een border automatisch gaat. Het herkennen van planten die mogen blijven en welke planten weg moeten. En dat je in het begin bij elk zevenbladplantje bewust moet denken, “oh nee, wacht, deze mag blijven!”

Het doel om te onderzoeken hoe de ontwikkeling van zevenblad en andere planten zich verhoudt is lastiger. Daar spelen meerdere factoren mee. De zware kleigrond op Appeltern, de ligging van de border in de volle zon, de droge zomers. Hier durf ik dan ook geen eenduidige conclusies over te trekken. Vooral ook omdat er zich op dit moment een mysterie heeft voorgedaan: het zevenblad lijkt spontaan verdwenen. En niemand die weet hoe of waarom!

Wordt vervolgd?

Tekst en foto’s: Connie Ettema van Connie Landscaping

Kun je inheemse planten in een beplantingsplan gebruiken en hoe gedragen ze zich dan? Met deze onderzoeksvraag ging de werkgroep inheemse planten van Wilde Weelde in het voorjaar van 2021 op drie plekken in Nederland aan de slag. Doel is om te onderzoeken of er sierlijke borders in kleine tuinen aangelegd kunnen worden met uitsluitend inheemse planten. Om dat te weten te komen zijn er proefborders aangelegd in de Wilde Weelde Wereld tuin van Appeltern, in de Hortus Botanicus in Amsterdam en bij kwekerij Holsto tuinen in Olst.

Alle plekken worden op eenzelfde wijze onderhouden aan de hand van een beheerplan. We willen te weten komen of de planten stevig genoeg zijn, hoe ze zich gedragen ten opzichte van elkaar en welke vlinders en andere insecten erop vliegen. Het uiteindelijk doel van het onderzoek is om meer inheemse planten te gaan gebruiken in de tuin. Dat is niet alleen goed voor de insecten, maar ook voor het voortbestaan van de inheemse flora. Over een aantal jaren zal de werkgroep de conclusies uitgebreid bekendmaken.

De tuintrend van 2023 is om steeds meer de natuur zijn gang te laten gaan. Het toepassen van inheemse planten in de tuin sluit hier naadloos bij aan. Op de website van Wilde Weelde vind je een overzicht van de planten die gebruikt zijn in de proefborders.

Kwekerij Holsto tuinen in Olst, waar zich één van de proeftuinen bevindt is het eerste SKAL gecertificeerde tuincentrum van Nederland! SKAL staat voor Stichting Keur Alternatief voortgebrachte Landbouwproducten. Het is in Nederland de officiële toezichthouder op biologische productiewijzen. Om producten biologisch te mogen noemen, moet een bedrijf SKAL gecertificeerd zijn.

Team proefborders inheemse wilde planten:

Margo en Emiel van Vis à Vis ontwerpers
Marjolein van Marjolein Tuinwerk
Angela van Angela’s tuinen
Brendan van Holsto tuinen
Wencke van Wencke natuurlijk groen
Machteld van Bureau Zonneklaar
Marleen van Marleen van Tilburg
Ruurd en Deyke van Van Donkelaar groenadvies
Lilian van De Tuinmaker
Gerdien van Gerdien Griffioen tuinadvies