Heggen vlechten

De heg

Een heg is een lijnvormig landschapselement dat uit 1 of 2 rijen struiken bestaat met of zonder overstaande bomen. Vaak vind je aan beide zijden een kruiden/grassen- zone. Zowel de beplanting als de vlechtstijlen van heggen kunnen sterk variëren. Wij kennen de maasheggen (meidoorn- en sleedoornheggen bij de Maas in Oost-Brabant), plakhaag (vooral rond weiden in landelijk gebied) en kruishaag (decoratiever, gevlochten rond kerkhoven en tuinen) als traditioneel bekende voorbeelden. Staken & binders is de Engelse variant.

Gevlochten heg als veekering. Foto: Caroline Groeneveld

Gevlochten heg als veekering. Foto: Caroline Groeneveld

Geschiedenis

Heggenvlechten is een oud boerengebruik waarvan de geschiedenis parallel loopt aan de ontwikkeling van de landbouw. In Nederland en elders in West Europa zijn vanaf de 15e eeuw levende heggen ontstaan in navolging van de houten omheining (de Tuun) van gevlochten dood hout om gewassen en erven te beschermen tegen loslopend vee en wild.
De soortenrijke oude heggen, of ‘Haga” van toen kunnen restanten zijn van gekapte (oer)bossen. Door privatisering van veel gemeenschappelijke gronden in de 18e en 19e eeuw, is het aantal weilanden met (vaak verplichte) meidoornheggen fors uitgebreid. De rol van de heg verandert. Eerst moest de heg het vee buiten houden, nu moest de haag het vee binnen houden.
Om de heg ondoordringbaar te houden na vraat is men deze gaan neerleggen om zo de gaten te dichten. Rond 1900 als de industrialisering opkomt, vindt men het prikkeldraad uit. Dit betekent bijna het einde van de vlechtheg en het ambacht.
Pas zo’n vijftien jaar geleden is in Nederland het ambacht opnieuw geïntroduceerd, later volgde de kampioenschappen heggen vlechten en nu behoort het tot het cultureel immaterieel erfgoed.

Heg leggen. Foto: Caroline Groeneveld

Heg leggen. Foto: Caroline Groeneveld

Heg leggen

is een beheermaatregel (een methode van meer dan 2000 jaar oud). Het uitgangspunt is een heg van 4 meter hoog. Daaruit wordt de opslag verwijderd. De vlechtrichting wordt bepaald met de stroom van rivier of een weg. De staanders die als steunpalen dienen worden gemarkeerd. De stam van de struiken wordt laag ingekapt, zodat de takken /struiken in een hoek van 30 tot 40 graden neergelegd kunnen worden. In het voorjaar gaat de heg van onderaf uitlopen en vormt het een dicht en ondoordringbaar vlechtwerk van takken.

Gereedschap
Hark, hiep (ook kapmes, handslagmes of billhook genoemd), veldbijl, takkenschaar/ zaag, stokzaag, slijpstenen, stevige kleding, lashandschoen, veiligheidsbril, petje.

Functie van gevlochten heg

De functies zijn heel divers. Ondoordringbare veekering, schuil- en nestelmogelijkheid voor vogels en andere dieren. Natuurlijke verjonging van de heg of verlenging van de levensduur van bomen. Verhoging van de natuurwaarde (biodiversiteit) en verbindingen tussen natuurlijke gebieden. Als afscheiding van wandelpaden t.b.v. recreatie, om honden op de paden houden en ter verfraaiing van het landschap. Iedere streek heeft zijn eigen streekkenmerken in de diverse vlechtstijlen.

Aanleg en beheer

Gebruik het liefst tweejarig inheems plantgoed. Voor een dubbele rij in driehoek verband 4-5 planten per strekkende meter en ± 25cm rijafstand. Voor soorten zie het boek ‘ Bomen en struiken van hier’. Zes tot acht jaar na aanplant kun je gaan vlechten.

Na het leggen van de heg wordt, voor een verdichtend effect, aangeraden de eerste 2 jaar de heg eenmaal per jaar te knippen volgens de manier van snoei op groei. Voor bloei en vruchten kun je de heg daarna beter om de 4 a 5 jaar snoeien. Na 15 tot 40 jaar kan de heg na uitgroei opnieuw gelegd worden.


Meer weten? Lees dan de volgende boeken:
– Bomen en struiken van hier door Henny Ketelaar
– Heggenvlechten en haagleiden in Nederland en Vlaanderen door Lex Roeleveld, Arnout Zwaenepoel, Dirk Cuvelier en Peter Ceelen.

Zoek je nog meer informatie, kijk dan op www.hegenlandschap.nl
Meer informatie over inheems plantgoed kun je vinden op
www.heggen.nu/plantgoed en www.heggen.nu/plantgoed of voor grote hoeveelheden op
www.staatsbosbeheer.nl/over-staatsbosbeheer/dossie…

Caroline Groeneveld (Parterra)