Hoe bevredigend is het om iets te eten dat je zelf hebt geteeld en geoogst? Dat mensen de smaak als beter dan uit de winkel†beoordelen zegt al genoeg: hier worden meer dan smaakpapillen geprikkeld.
Je hoeft er niet persé een moestuin of bakken voor aan te leggen. Er zijn veel planten om van te oogsten als je wat moeite doet om ze te leren kennen.
Al onze groenten en fruitgewassen zijn van oorsprong wilde planten. Door eeuwenlange selectie op smaak, grootte en opbrengst werden sommige soorten steeds meer gebruikt. Door kruisen werd het bijsturen naar onze wensen nog makkelijker.
Toch is er bij deze ontwikkeling iets verloren gegaan. Van de duizenden eetbare planten worden er nog maar zo’n honderd gewassen in onze winkels aangeboden. Dat is best armoedig als je bedenkt dat bijvoorbeeld onze bermen vol staan met planten die wij kunnen eten: weegbree, paardenbloem, klaver, kamille, kraailook, veldkers, kleefkruid, vogelmuur en hondsdraf. En niet te vergeten de brandnetel.
De wilde planten, die zichzelf door de jaren heen hebben aangepast aan hun omgeving, breiden zichzelf uit door zaden of wortels. Ze gedijen waar het goed voor hen is. Misschien zitten ze daarom wel zo vol met vitaminen en mineralen en andere stoffen waardoor hun werking zo krachtig is.
Tot in de vorige eeuw werd hiervan volop gebruik gemaakt. Zowel bij maaltijden als in dranken en natuurlijke geneesmiddelen. Met een grote variatie aan smaken. Het is jammer dat we er niet veel meer over weten en dit goeds nu via potjes en pillen binnen proberen te krijgen.
Ook in de eigen tuin groeit allerlei dat je niet zelf hebt geplant. Het gaat vaak om zogenaamde cultuurvolgers. Planten die het goed doen in een omgeving die door mensen gecreëerd is. Vaak zijn het planten die houden van verstoorde en stikstofrijke grond. Ze bedekken de bodem, houden die vochtiger en brengen er rust voor andere soorten die hen dan opvolgen. Tot die tijd kun je er van oogsten.
Een voorbeeld: Op omgewoelde stukjes vruchtbare grond groeit al snel vogelmuur. Rijk aan Calcium en Magnesium. Het kan bijna jaarrond geplukt worden voor in de sla of in een omelet, ook als het bloeit. Kippen lusten het graag, daarom wordt het ook wel kippenmuur genoemd.
Over de kwaliteiten van zevenblad en heermoes hoef ik u waarschijnlijk niets te vertellen, heerlijk respectievelijk als pesto en thee. En maakte je al eens kappertjes met de paardenbloem-knoppen uit het gazon?
Wie liever actief allerlei eetbaars aan de tuin toevoegt is nog steeds niet gebonden aan een moestuin. Veel inheemse, wilde†planten met sierwaarde bieden ook eetbare delen. Zo zijn de blaadjes van de pimpernel heerlijk in de sla, is de wilde venkel net zo’n mooie en smakelijke wolk als de gewone venkel en is de tuinmelde, met z’n paarse tekening een opvallende tuinbewoner. In een grotere tuin op vochtige grond is de engelwortel een aanwinst waarvan met zaden en bladeren gekokkereld kan worden.
De beleving van een wilde tuin kan enorm verdiepen door te weten wat men van welke plant kan snoepen of op een of andere wijze in het huishouden kan toepassen.
Het toepassen van eetbare planten in een wilde of siertuin vraagt wel wat denkwerk als een zekere oogst wordt gewenst. Wat wil ik gaan gebruiken, wat lust ik en hoeveel heb ik eigenlijk gedurende het jaar nodig? Welke ander toepassingen zoek ik, bijvoorbeeld voor cosmetica of schoonmaak? Wanneer ga ik oogsten en kan ik er wel bijkomen zonder andere planten te beschadigen? Ga ik oogst verwerken en bewaren?
Voor het vergroten en verbreden van oogst bieden de principes van het voedselbos een goed handvat. De belangrijkste is om in lagen te denken. Planten hebben een groeiwijze en als die wordt benut vangen planten meer zon, creëer je een grotere diversiteit, meer plantvolume en dus meer oogst. Van wortelgewassen en bodembedekkers tot vruchtbomen en in de vijver daal je af van oever via drijvend blad naar ondergedoken planten. Want ja, ook in de vijver groeien eetbare planten.
Bekijk de al bestaande tuin eens vanuit het lagen-perspectief. Wat is er al en hoe kan dat worden aangevuld en letterlijk opgevuld met planten van andere lagen? Kan er naast dat fruitboompje een heerlijke heester worden geplant of verdraagt het een klimplant?
Bedek en bewerk de bodem met eetbaar groen zoals smeerwortel. Het blad is rijk aan voedingsstoffen die de diep gravende wortels omhoog halen, terwijl ze het doorwortelen voor vruchtbomen vergemakkelijken. Het loof is ook uitstekende mulch.
Het is overigens ook helemaal geen slecht idee om wat stoere paarse spruitkolen en wilde venkel in een engelse border te planten, als dat het karakter van de tuin is.
Over eenjarige groenten voor keukengebruik is uiteindelijk nog één belangrijk ding te zeggen: die gedijen het best in de moestuin.
Caroline de Vlaam is tuincoach en compostmeester.
Ze geeft workshops en cursussen over (moes)tuinieren en composteren. Ook online.