Het gaat niet goed met de ecologie en biodiversiteit in Nederland. Insectenpopulaties zijn in de afgelopen dertig jaar met 75% afgenomen en veel bijensoorten zijn zeldzaam geworden of bedreigd. Het is echter niet algemeen bekend dat onze inheemse honingbij Apis mellifera mellifera (de zwarte bij) ook op de rode lijst van Europa staat en nog maar 4% van de populatie honingbijen betreft. Het verlies van deze inheemse ondersoort zorgt voor een disbalans in het ecosysteem en benadrukt het belang van de herintroductie van onze inheemse zwarte honingbij, de Apis mellifera mellifera. Zij is evolutionair in Noord-Europa ontstaan en heeft een balans ontwikkeld met andere soorten, klimaat en vegetatie.
Honingbijen leven binnen een eusociaal systeem, in een volk met een koningin, werksters en darren. Dit ingenieuze systeem, waarin functies verdeeld zijn en de communicatie ver ontwikkeld is, geeft honingbijen de mogelijkheid te foerageren op momenten van grote dracht en daarmee voorraden aan te leggen waarmee periodes van slecht weer en de winter kunnen worden overbrugd. Door die communicatie en wijze van leven, laten honingbijen, mits inheems en natuurlijk beheerd, veel bloemen links liggen, waarop veel wilde solitaire bijensoorten zich hebben kunnen specialiseren. Van nature is er dus een balans tussen de soorten bijen en hun omgeving.
Het is van groot belang om te begrijpen dat de natuur geen statisch, maar juist een dynamisch geheel is. Dit noemen we successie van het ecosysteem. Een uitgelezen plek waar het successie ecosysteem zich regelmatig en circulair voordoet, is een rivierdelta, zoals in Nederland. Hier vinden we dan ook een groot aantal soorten wilde bijen, die zich op de bloemen uit pioniersgebieden hebben gespecialiseerd. Nog belangrijker, hun nestmethode heeft zich gericht op verstoringen in het landschap: vooral kale zandplekken zoals duinkommen, heidegebieden en stijlwanden.
Omdat mensen niet zichzelf, maar juist hun omgeving aanpassen op hun behoeften, wordt de natuurlijke successie van het ecosysteem onderbroken. Wij proberen daarbij die natuur te controleren als een statisch geheel. Het zaaien en planten van bloemen is voor de bijen niet genoeg.
Slechts een kleine 14% nestelt in gaatjes in hout of stengels (de bekende bijenhotels). Meer dan 50% van de bijensoorten nestelt in de grond! Die verstoringen in het landschap, die bijen nodig hebben voor hun nestplaatsen, zijn door de verandering van het landschap in een statisch landbouwgebied met raaigras, dijken, asfalt en huizen verdwenen. Om bijen weer nestplaatsen te bieden, heeft de Bijendirigent een constructie ontwikkeld die een natuurlijke stijlwand in stand houdt. Deze constructie wordt verwerkt in bijenbergen en bijenbakken die in natuurgebieden, openbare ruimtes en tuinen worden geplaatst. De Bijendirigent verhuurt ook bijenvolken zonder winstoogmerk en werkt zo samen met klanten en bedrijven aan de herintroductie van de inheemse zwarte honingbij.
Deze oplossingen van De Bijendirigent hebben tevens als doel om populaties van bijensoorten te kunnen monitoren. Ook lezingen en advies over ecologische bijengebieden behoort tot zijn werk.
Wat kan je zelf doen om de biodiversiteit te helpen behouden en versterken:
- Het zaaien van inheemse bloemen die geschikt zijn voor bijen en andere bestuivers, in tuinen, parken, bermen en andere groene gebieden.
- Het aanleggen van nestgelegenheid voor wilde bijen, zoals nestkastjes en stapelmuren van stenen of takken.
- Het verminderen van de verharding van het landschap, door bijvoorbeeld het aanleggen van groene daken en gevels, en het creëren van meer groen in de stad.
- Het ondersteunen van initiatieven zoals De Bijendirigent, die zich inzetten voor de bescherming en het behoud van inheemse bijensoorten.
Bijenbak bij klant. Een bloembak met stijlwand in de voorzijde.
De waarden en werkwijze van leden van de Wilde Weelde sluiten hierop aan. Voor mij zijn daarom bijen de ambassadeurs van biodiversiteit die ons helpen in de bewustwording van wat onze natuur nodig heeft.
Tekst en foto’s: Lukas Groen – de Bijendirigent
Oi onze bijen. Heb allerlei bijenhotels hangen en toen kwam ik erachter dat juist een groot deel in de grond nestelt. Hebben jullie niet wellicht video’s van hoe zo iets te creëren in de tuin? Tot voor kort was ik heel erg bezig met compost en dergelijk en nu kom ik erachter dat juist schrale grond voor van alles goed is. Dus nu heb ik iets te bouwen, maar hoe aan te pakken. Heb overal stenen, maar dus te rijke grond en moet dus nu ergens iets voor ze gaan maken. En als er info staat welke periodes ik die nestel plekken met rust moet laten is dat ook fijn. Dat vraag ik omdat ik een zandpad in mijn achtertuin heb, maar soms verhoog ik die of haal ik onkruid er weg. En ik wil dan niet hun nest verstoren. Hopelijk hebben jullie handige video’s voor de gewone burger om zo mee te helpen met nestplekken voor alle grondbijen.
Hoi Val,
Leuk al die reacties. Een eenvoudige doe-het-zelf oplossing is een stapelmuur. Het beste is als deze aan 1 kant open is en aan de andere kant dicht (veel insecten houden niet van tocht). Als je bij een deel van de dichte kant gebruik maakt van schaal zand, bijvoorbeeld zavel, en tussen de stenen leemhoudend zand of zavel gebruikt als mortel, dan creëer je al redelijk wat plekken waar de bijen kunnen nestelen. Als je stapelmuur stijl genoeg is, zal dat redelijk onbegroeid blijven.
NB1. nestplaatsen het liefst ochtendzon om op te warmen.
NB2. zorg voor voldoende afdekking boven het zand (tegels, dakpannen) anders stroomt het zand bij de eerste bui je stapelmuur uit.
Binnenkort zal ik foto’s van een recent gebouwde stapelmuur op instagram plaatsen als voor beeld.
Zouden jullie een toelichting of werkplan kunnen maken voor de grondbijen? Gewoon een bergje ophoog zand storten in de tuin, of eerst wat keien neerleggen? Graag iets specifieker, voor de doe het zelvers.
Hoi Inez,
Ik heb net in antwoord op Val wat adviezen geschreven! Alleen een bergje zand begroeid vaak snel weer. Een stapelmuur met leemzand is wel een goed alternatief.
Ik geef regelmatig lezingen of ben aanwezig in open tuinen. Laatst bij Grondig Geniethen en in de zomer In de Tuin van Dorth.
Wij hebben een oud afgebroken stal waar de koeien stallen nog zijn behouden ,, hier en daar is een stuk beton uit , en zweven vaak bijen rond om ,,, snap nu de kloe!
Hoi Tea,
Ja! dat soort plekken werken goed. Vaak lastig te determineren. We hebben ook nog ruim 800 soorten wespen, die vergelijkbaar nestelen. Die geven vaker voorkeur aan mee beschutte plaatsen (bijv. de achterkant van bijenhotels).
Wist je dat veel Wespen ook nectar verzamelen en dus ook van belang zijn in de bestuiving van bloemen?