Door Wendy Grobben
Op onze tong zit een souvenir van vroegere tijden. Een getuigenis van onze eeuwenoude band met de wilde planten om ons heen. Dit aandenken is een receptor voor de smaak bitter.
Denk eens aan een tijdperk tienduizenden jaren terug. Aan de tijd toen we na een lange winterrust in ons warme familiehol weer ontwaakten. Terwijl we hongerig buiten rond gingen scharrelen, stonden de eerste voorjaarsplanten ons al op te wachten. In deze planten zat alles wat we nodig hadden om weer op gang te komen. De inhoudstoffen in voorjaarsplanten hebben precies de juiste werking die ons lichaam op dat moment nodig heeft. Alsof ze voor ons gemaakt zijn. Of zou het andersom zijn? Hebben wij ons aangepast aan de wilde planten die in onze omgeving groeien?
Plantaardige chemie
Planten maken bepaalde stoffen aan om allerlei verschillende redenen. Bijvoorbeeld om zich te beschermen tegen schimmels en bacteriën. Of tegen droogte. De meeste inhoudstoffen zijn een eindproduct van de fotosynthese. Suikers bijvoorbeeld, om als wintervoorraad op te slaan in de wortels of om met samenwerkende schimmels in de bodem te ruilen tegen mineralen. De meeste wilde planten maken bitterstoffen aan om zich te beschermen tegen vraat door dieren. Al deze inhoudstoffen hebben een specifieke werking op ons. Dit kan zowel fysiek als mentaal zijn. In veel gevallen is dit een gunstige werking, een geneeskrachtige werking.
Bitter in de mond…
De bitterstoffen die de plant ter bescherming aanmaakt, zet bij ons de spijsvertering aan. Dit werkt via een receptor op onze tong. Wanneer wij de smaak bitter op onze tong proeven, gaat er een signaal naar onze hersenen. Dit signaal verloopt via de nervus vagus, de tiende hersenzenuw. Anders dan andere zenuwen kan de nervus vagus twee kanten op communiceren. Deze hersenzenuw is dus een expert in het uitwisselen en verspreiden van informatie. De hersenzenuw herkent gevaar of veiligheid en stuurt op basis daarvan ons lichaam aan. Zo heeft de nervus vagus controle over het parasympatisch zenuwstelsel, wat ons lichaam na inspanning weer laat ontspannen en wat de spijsvertering weer herstelt. Het eerder benoemde signaal verloopt bij een bittere smaak dus vanaf onze tong naar de hersenen. Wanneer het als een veilige bittere smaak wordt herkend gaat het via diezelfde nervus vagus rechtstreeks naar het spijsverteringssysteem: de maag, lever, galblaas en alvleesklier tot aan het einde van de darmen. Met als effect: de maag gaat maagzuur aanmaken, de lever maakt gal aan, alvleeskliersap komt vrij met enzymen om het voedsel te verteren en de darmen worden in beweging gezet. Kortom: een (veilige) bittere smaak betekent: ‘eten!’.
Voorjaarsschoonmaak
Van onze verre voorouders is door onderzoek aan het gebit bekend dat ze voornamelijk een plantaardig dieet volgenden, waaronder wilde planten. Wij zijn dus al eeuwen gewend aan een bittere smaak. Ook de generatie vóór ons was bekend met de werking van bitter. Denk maar aan de kruidenbitter die voor of na het eten werd gedronken. Nu zijn we de smaak niet meer gewend omdat het uit ons voedsel wordt geweerd. Bij witlof en andijvie is bitter er vrijwel uitgekweekt. De smaak zoet voert nu de boventoon. De bittere smaak is nog wel terug te vinden in onze wilde planten, en dan met name in het voorjaar. Wilde planten die in het vroege voorjaar weer opkomen maken veel bitterstoffen aan om de eerste verse blaadjes te beschermen, en zo te kunnen overleven. Naast bitterstoffen bevatten bepaalde planten veel mineralen, waaronder kaliumzouten, die op ons een vochtafdrijvende werking hebben. Deze inhoudstoffen hebben een reinigende werking op ons lichaam. Net zoals in de prehistorie is ons lichaam nu wel gebaat bij een reinigende voorjaarskuur na een periode van winterrust, vijfgangendiners en bankhangen.
Voorjaarstraditie
Hoe mooi is het dus om de traditie van onze verre voorouders voort te zetten en wilde planten weer op het menu te zetten. De mogelijkheden zijn eindeloos. Met de jonge blaadjes van berk, brandnetel, zevenblad en de wortels van paardenbloem maak je een reinigende voorjaarsthee. De jonge blaadjes van duizendblad, kleine veldkers, smalle weegbree en de lintbloemen van paardenbloem vormen een lekkere garnering voor een salade. En heb je al eens jonge paardenbloemblaadjes met olijfolie en een beetje kruidenzout geprobeerd? Met de toppen van brandnetels maak je een verrukkelijke lasagne, soep of kruidenthee. Maak een heerlijke kruidenboter van verse bieslook, look-zonder-look, wilde marjolein en andere kruiden die je lekker vindt. En die bittere smaak? Dat is echt een kwestie van gewenning. Voor jou dan. Want voor je lichaam is het een eeuwenoud vertrouwd recept.
Disclaimer
In plaats van wildplukken in de natuur, kun je beter de wilde planten een plekje geven in je eigen tuin of op balkon, op schone grond. Raadpleeg goede bronnen voor herkenning van de juiste planten. Veel planten bevatten ook giftige stoffen. Eet vooral divers en niet elke dag hetzelfde kruid. Gebruik kruiden niet samen met reguliere medicijnen. Wanneer je kruiden therapeutisch in wilt zetten, raadpleeg dan een erkende herborist via het Herboristengilde.
Bronnen
Boeken
Kort, de, M. (2021) Wildpluk compendium. De complete eetbare flora van de lage landen. GratisGezondheid/Wildgroen.
Verhelst, G. (2019) Groot handboek geneeskrachtige kruiden. 9e druk. Wevelgem, België: BVBA MANNAVITA.
Websites
Gezondheid, Nervus vagus. Geraadpleegd op 14-2-2024 via: https://www.gezondheid.be/artikel/ontspanning/de-invloed-van-de-nervus-vagus-op-onze-gezondheid-36948
KNO, Smaak, geraadpleegd op 14-2-2024 via https://www.kno.nl/patienten-informatie/keel/smaak/
Innertree, De nervus vagus. Geraadpleegd op 14-2-2024 via: https://www.innertree.be/blog/de-nervus-vagus-wat-zijn-de-gevolgen-van-een-beschadigde-nervus-vagus
Smithsonian National Museum of Natural History What does it mean to be human? Geraadpleegd op 14-2-2024 via https://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/australopithecus-afarensis
Tekst: Wendy Grobben van Ecologisch Ontwerp EcologischOntwerp.nl