De Tuin van Sjef

Tekst en foto’s: Machteld Klees (Bureau Zonneklaar)

In een villawijk in Velp ligt verscholen tussen huizen, de Tuin van Sjef. Hier, op 900m2, heeft beeldend kunstenaar en begenadigd natuurkenner Sjef van der Molen een paradijsje gecreëerd. Met zijn gevoel voor vorm en esthetiek en zijn kennis van wilde planten en dieren legde hij een bijzondere, natuurrijke tuin aan.

De ligging in een gunstige omgeving, naast de Rozendaalse beek en aan de Veluwezoom, zijn factoren die de tuin extra soortenrijk maken. Beeldbepalend is allereerst de toegangspoort, een knipoog naar de schelpengrot van het nabijgelegen Kasteel Rozendaal. Op een hoge stapelmuur groeien jeneverbessen met aan de zonzijde tal van kalkplanten. Hier schiep hij de sfeer van een Zuid-Franse kalkhelling. Op de schaduwrijke plekken groeien tal van varensoorten, zelfs blaasvaren heeft het naar haar zin. Hart van de tuin wordt gevormd door een grote vijver, gevoed met water uit de beek. Via hoogteverschillen en een reeks kleine vijvertjes met beekloopjes kan water de vijver in stromen. Langs smalle paadjes kom je, achter het huis, in een koel schaduwrijk deel terecht. Zo biedt de tuin heel verschillende plekken en daarmee geschikte biotopen voor allerlei dieren. Of het nu een weidebeekjuffer boven de vijver is of staartmeesjes in de jeneverbes, zeldzame slakjes of een gewone pad in de stapelmuur, altijd valt er iets te zien.

In de zomer van 2014 overleed Sjef. Zijn vrouw Truus en zijn vele vrienden waren bezorgd over wat er met de tuin zou gaan gebeuren want huis en tuin waren eigendom van de gemeente Rheden, die de verhuur van een dergelijk pand niet langer een kerntaak vond. De oplossing bleek een crowdfundingsactie om de Stichting de Tuin van Sjef in staat te stellen om huis en tuin te kopen. Dankzij de enorme inzet van Truus en het grote netwerk van Sjef lukte het, na een spannende tijd, om het benodigde bedrag bijeen te krijgen.

De tuin wordt nu beheerd door de Stichting de Tuin van Sjef en een kleine, enthousiaste groep vrijwilligers, bijgestaan door diverse specialisten. Een tuin kun je niet in een doosje stoppen, daarom is naast goed beheer ook ruimte voor nieuwe ontwikkelingen nodig. Om bezoekers rond te leiden, belangrijk voor draagvlak en inkomsten, was het nodig om de paden wat toegankelijker te maken. Achter het huis waren enkele bomen zo groot en instabiel geworden, dat er gezaagd moest worden. De schuur wordt verbouwd om meer activiteiten mogelijk te maken. De reeks vijvertjes die in verbinding staan met de grote vijver zijn schoongemaakt en de doorstroming is hersteld. Ook aan grote vijver is onderhoud uitgevoerd. Stap voor stap wordt er steeds iets aangepakt, de kunst is om daarbij de ‘ziel’ van de tuin te koesteren. Tot nu toe lukt dat heel goed.

Nieuwsgierig? Rondleidingen zijn mogelijk, maar momenteel alleen op afspraak. In de bezoekersruimte, de voormalige woonkamer van Sjef, is een tentoonstelling te zien van zijn werk, waaronder kindertekeningen. Het laat zien hoe deze begaafde kunstenaar, vanaf zijn vroegste jeugd gefascineerd door beestjes, zich ontwikkelde.
Meer informatie vind je op www.detuinvansjef.nl. Daar staat ook een leuke, interactieve film over de tuin en hoe je donateur kunt worden.


De favoriete plant van

Gevonden
Gevonden

Wilna Kuipers

Mijn favoriete plant is een plant die ik heb gespot, gevonden, gekregen of gered! Het probleem is dat ik niet kan kiezen, er is te veel moois om me heen. Dat begon al met het uitzaaien van het vogelvoer vroeger bij ons thuis: alle zaden in een potje doen en verbaasd staan over de kluwen die eruit naar boven kwam. In de loop van de jaren werd het alleen maar erger, vooral toen ik mijn werk als hovenier en later als tuin- en landschapsontwerper ging combineren met werken bij een kwekerij of tuincentrum. Wat ik mee naar huis mocht nemen, werd in diverse tuinen geplant, zowel bij mijn klanten als in mijn eigen tuin. Daarbij heb ik ook nog een ‘landje’ op een volkstuincomplex, waar ik naar hartenlust kan experimenteren. In de loop van de jaren leerde ik steeds meer over de herkomst en biotopen van planten en over het belang van inheemse soorten voor een goede biodiversiteit. Mijn liefde voor gecultiveerde planten bleef echter onverminderd groot. Mijn beplantingsplannen bestaan dus altijd uit een fijne mix van in- en uitheemse soorten. En welke zijn dat dan wel? Ik begin altijd met de houtige gewassen, vaak soorten die goed in ons huidige klimaat passen én die geschikt zijn voor die speciale plek bij die speciale klant. Bomen en heesters met mooi blad, een rijke bloei, lekkere vruchten of een opvallende herfstkleur, bijv. het Amerikaans krentenboompje (Amelanchier lamarckii). Er bestaat ook een Europees krentenboompje (Amelanchier ovalis), maar dat is minder makkelijk verkrijgbaar. Mijn favoriete heester op dit moment is de zgn. zevenzonenboom (Heptacodium miconioides). Laat bloeiend (september) met losse witte bloemen, en zaaddozen die prachtig verkleuren naar oudroze. O ja, en fijn voor de bijen natuurlijk… Om alle verticale plekken die ik maar kan vinden te bedekken, plant ik vaak onze inheemse kamperfoelie (Lonicera periclymenum). Sterk en geurend. Maar dan! De gecultiveerde planten! Rozen, clematis, jasmijn, druif, kiwi, wilde wingerd: het kan niet op. Vooral op mijn landje groeien en bloeien veel van dit soort vondelingen. Heel leerzaam én een feest van geur en kleur.
Gezaaid
Gezaaid
Daarna kies ik de vaste planten, kruiden, bloembollen, varens, allemaal al naar gelang hun oorspronkelijke standplaats. Het is leuk om te spelen met planten die zich uitzaaien, zoals de bosaster (Aster divaricatus), moerasspirea (Filipendula ulmaria), ooievaarsbek (Geranium nodosum) of de tweejarigen als vingerhoedskruid (Digitalis purpurea) en teunisbloem (Oenothera biennis). Met de experimentele planten is het wel altijd even oppassen. Zo heb ik lang spijt gehad van de stekjes van de koeienoog (Telekia speciosa) die ik mee naar huis nam. Het heeft me jaren gekost om deze invasieve zaaier in bedwang te houden, net zoals het knoopkruid (Centaurea jacea) of de dagkoekoeksbloem (Silene dioica). Maar als je eenmaal weet hoe de planten zich gedragen, kun je er leuke effecten mee bereiken, zelfs op moeilijke plekken. Dus… mijn favoriete plant is gewoon de juiste plant op de juiste plek! Ik hoop dat ik na dit redelijk gecultiveerde relaas nog lid mag blijven van Wilde Weelde. In ieder geval doe ik de naam wel eer aan… Tekst en foto’s: Wilna Kuipers Wilna Kuipers Tuinwerk

Bloei en groei in de polder

De tuin met pergola
De tuin met pergola

De moestuinen van Venserpolder

In de Albert Camuslaan, Amsterdam Zuidoost, ligt een binnentuin tussen flats. Het is een oase van groentetuintjes en een kruidentuin, waar wij van maart tot eind oktober drie keer per week tuinieren. De ‘vrouwen van Venserpolder’ werken in hun groentetuin en in de gemeenschappelijke tuin en genieten van de rust die er op deze plek heerst. Er is tijd voor gezellig samenzijn, gesprekjes en het uitwisselen van ervaringen in het groen. Ik ben er met mijn collega’s Rosa en Clea werkzaam als tuincoach. In de moestuinen werken we ecologisch en zoveel mogelijk met permacultuur principes. Het verbouwen van groentes uit Suriname of bijvoorbeeld Oeganda wordt steeds belangrijker. De kruiden worden geplukt om thee van te maken maar ook gebruikt voor andere doeleinden. Zo wordt gedroogde saliebladeren soms gebruikt bij het reinigingsritueel van het huis. Drie jaar geleden zijn we gestart op deze plek, een gewoon grasveld, dat eigendom is van de woningbouwvereniging. Stichting Bloei en Groei wilde daar een nieuwe tuin opzetten. Ama Koranteng-Kumi is de creatief directeur van de stichting en zij verwoordt de missie: ’we creëren groene oases die als healing, food en community garden dienen voor vrouwen, die zichzelf en de buurt willen versterken’. Tijdens een ontwerpmiddag stonden de wensen van de eerste groep dames centraal. We hebben een vlekkenplan gemaakt op de basistekening van de tuin. Na vaststelling van het schetsontwerp heeft een hoveniersbedrijf de basisaanleg gedaan. De samenwerking met ‘Eigen Haard’, de woningbouwvereniging is heel belangrijk omdat zij zorgen voor water. Samen zijn we verantwoordelijk voor het reilen en zeilen in de tuin. In april 2018 zijn de eerste tuintjes in gebruik genomen. Er was nog veel zelf aan te leggen: paden maken van stoeptegels en houtsnippers, de kruidenspiraal aanleggen, een pergola maken. Aan het einde van het eerste jaar waren we erg trots op de tuin met veel oogst, veel betrokken vrouwen en tuincoaches. In maart 2019 is de documentaire De Vrouwen van Venserpolder uitgezonden. Een film van Eva de Breed en een coproductie van Human en Moondocs. De preview in het Bijlmertheater was een echt hoogtepunt voor ons allemaal: de dames ontvangen een geweldig applaus voor hun project! In dit tweede jaar is er een kas bijgekomen waar Surinaamse groente gekweekt wordt: we proberen kousenband, maar ook paprika en tomaten. We hebben een gemeenschappelijke tuin aangelegd met het doel om de groentes te verkopen in de buurt. Biologisch en zelf gekweekt. Dat loopt goed en de pompoenen zijn een groot succes. In 2020 wordt er maandelijks een markt gehouden. De verkoop van groentes zoals klaroen (familie van de amaranth) en gomawiri (familie van de zwarte nachtschade), loopt heel goed. Deze groentes groeien ook werkelijk overal in de tuin! Wat maakt dit project nu zo mooi? Het gaat niet om het kweken van groentes alleen. Belangrijk natuurlijk omdat het een fijne aanvulling is van de dagelijkse maaltijd van de vrouwen. Het gaat er ook om dat vrouwen door zelf te verbouwen, de markt op te zetten en zelf verantwoording te nemen voor het onderhoud in de tuin, zich goed gaan voelen en in staat zijn om de regie te nemen in hun leven. Op deze manier vormt tuinieren de kennismaking van je handen met de aarde waardoor je hoofd leeg wordt en er ruimte is voor persoonlijke groei en gemeenschappelijke bloei. Meer informatie over deze tuin vind je op www.bloeiengroei.org Tekst en foto’s: Gerdien Griffioen Gerdien Griffioen Tuinadvies en Ontwerp

Mediterrane tuinen

Naast allerlei groene tuinen, groene schoolpleinen en tuinen voor honden en egels maken wij bij Aardoom Hoveniers nu ook weer mediterrane tuinen. Eén van de eerste Grieks/mediterrane tuinen heb ik ruim 15 jaar geleden bedacht en aangelegd in Ridderkerk. Daarna heb ik het niet meer gedaan omdat dit voor mijn gevoel niet helemaal te combineren was met het idee van duurzame tuinen in Nederland. Een olijfboom, cipres, vijg e.d. horen toch niet in Nederland thuis? Meer inheemse beplanting en geen olijfbomen in Nederland! Ik heb een tijd geworsteld met deze gedachten totdat ik, een paar jaar geleden, weer een aanvraag kreeg voor een Griekse tuin. Ieder jaar ga ik naar Griekenland op vakantie en om familie en vrienden op te zoeken. De laatste jaren is mij opgevallen dat ook in Griekenland het veranderende klimaat duidelijk zichtbaar is. In de afgelopen jaren is het in Nederland in de zomer erg heet en in diezelfde periode in Griekenland erg nat. Hier in Nederland gingen veel planten kapot aan de hitte terwijl in Griekenland oogsten waren mislukt door een veel te nat voorjaar en zomer. Het weerbeeld lijkt te verschuiven en de verschillen zijn erg groot op een afstand van (maar) ca. 3000 km. Dat heeft mij aan het denken gezet. Waarom proberen wij de natuur te reguleren? In vakjes en regels te vatten? Waarom denken wij als mensheid altijd precies te weten hoe het moet? Waarom zouden wij bepalen welke planten wel of niet in Nederland zouden mogen of moeten groeien? En hoe gaan we dan om met het continue veranderend klimaat? Ook in Nederland staan we voor grote uitdagingen als het gaat om een klimaatbestendige en leefbare leefomgeving. Natte en droge periodes wisselen elkaar af en het weer lijkt van tijd tot tijd steeds onstuimiger en grilliger te worden. Zou het niet veel logischer zijn om te kijken, leren en luisteren naar wat de natuur ons hierin te vertellen heeft? Ik denk dat we veel kunnen leren van de flora en fauna in andere gebieden en hier ons voordeel mee kunnen doen. Daarom durf ik te experimenteren om er van te leren. Dat is het kind in mij! Het werd mij nog eens duidelijk toen ik laatst een jungletuin heb gemaakt voor een mevrouw met Surinaamse roots. Zij werd helemaal gelukkig van deze jungletuin omdat dit bij haar fijne herinneringen opriep uit haar jeugd. Mooi toch? Daar doen we het voor! Ik eindig met een politiek statement: Geen discriminatie meer in de Nederlandse tuin! Tekst en foto’s: Dionysios Sofronas Aardoom Hoveniers

In de 7e hemel

Pluk- en theetuin

In 2007 werd het zaadje geplant; voor ons zelf beginnen op een mooie plek. We wilden ontzettend graag onze gezamenlijke passie voor natuur en het buitenleven uit gaan dragen en dus gingen we op zoek naar een mooie plek om die droom te realiseren. In 2014 lukt het ons om ons huis in Zuid Holland te verkopen en in Noord Limburg, te midden van de bossen een gedateerde boerderijwoning met 4 hectare agrarische grond en een serie asbest gedekte varkensstallen te kopen. De bieten staan nog op het land! Hier hebben we van gedroomd! Deze plek gaan we omtoveren tot ‘natuur om van te kunnen leven!’ De gemeente is ons goed gezind. Het bestemmingsplan wordt gewijzigd; we mogen alles aanpakken naar onze wens. Onderdeel van de procedure is een landschapsplan; de kavel wordt opgedeeld in kamers die omlijst worden door een gemengde haag van inheemse soorten. Van 2015 tot 2018 werken we aan een hoogstam fruitboomgaard met verschillende soorten appels, peren, pruimen en kersen. Er komt een groot stuk met zacht fruit waar bezoekers tegen een vergoeding straks van mogen plukken; zomer en herfstframbozen, bramen, tayberry’s, loganberry’s, boysenberry’s, verschillende soorten bessen, druiven en aardbeien. We zitten op schrale zandgrond dus slaan we een put om alles in droge tijden te kunnen laten overleven. We bouwen een natuurlijke zwemvijver met een strandje en een speelheuvel voor kinderen met een kruiptunnel, glijbanen erin, een wilgentunnel en een wilgenhuisje. Er komt een moestuin om weer terug te gaan naar de basis; groentes van het seizoen voor eigen gebruik en voor de horeca. Ook eetbare bloemen staan op het menu. Een groot stuk van de tuin krijgt borders met inheemse en uitheemse vaste planten en er komen ingezaaide meerjarige bloemenweides. Uit beiden kan geplukt worden. Om dit alles te laten overleven leggen we een netwerk van beregening aan in de tuin. We telen biologisch en dat blijkt met nog een aantal traditionele buren om je heen (agrariërs met mais en grasland) niet altijd eenvoudig. We ontdekken dat buitenteelt niet altijd vanzelf gaat. Onze aardbeien hebben veel last van trips en we komen er niet vanaf want onze buren met mais zorgen ervoor dat ze daar overleven. In het voorjaar is het de kunst om op het juiste moment de roofmijt uit te zetten tegen de trips.
De hete zomers spelen ons parten want bramen en frambozen vinden 40 graden niet zo fijn. Een deel van de oogst gaat verloren omdat deze letterlijk kookt aan de struiken. Onze fruitbomen slaan moeilijk aan, de warme droge zomers zorgen ervoor dat ze net overleven. Helaas hebben enkele bomen het loodje gelegd. Komend jaar is het plan om de beregening die is aangelegd met pop-up sproeiers uit te breiden zodat we bij de bomen gemakkelijker af en toe een slang kunnen leggen in de paar extreme weken die we hebben. Is onze droom nu werkelijkheid geworden? Wij zijn tevreden en gelukkig met wat we tot nu toe bereikt hebben. Je ziet mensen tot rust komen en de natuur weer waarderen omdat ze die soms zelf niet zo dichtbij hebben. Onze bezoekers beamen het gevoel van in de 7e Hemel te zijn. Ook komen mensen op ideeën voor hun eigen tuin door de borders die ze bij ons zien en er wordt veelvuldig naar plantnamen gevraagd of naar zaadmengsels die we gebruiken. Het zaadje is ontkiemd. Tekst en foto’s: Hanneke Villerius In de 7e hemel

De favoriete bloem van

Manos Verdes

‘Wil je een stukje schrijven over je favoriete bloem?’ Ja natuurlijk wil ik dat. En dan paniek, ik kan niet kiezen, ik houd van zoveel bloemen. De liefde begon al jong, geboren en getogen in het Westland, war alle tuinen er hetzelfde uit zagen. Een strak gazon omringd door een keurige border. In de winter kale aarde. Alles wat buiten de border groeide werd zorgvuldig om zeep geholpen. Dat vond ik verschrikkelijk. Als kind mocht ik de vogelkooi verschonen, het oude zaad had ik in een stukje border gegooid. Tot mijn grote verbazing groeiden daar ineens allemaal gele bloemen, waarschijnlijk koolzaad. Ik smeekte mijn ouders of ik een groter stukje mocht voor nog meer bloemen. Helaas, hoe vaak ik ook probeerde, het mocht niet, de tuin moest netjes blijven. Maar die gele bloemen hebben het zaadje geplant voor mijn liefde voor het vak. Zodra ik bloeiend koolzaad zie voel ik me weer een heel blij meisje. Na wat omzwervingen herontdekte ik zo’n 20 jaar geleden mijn passie. Die werd in eerste instantie aangewakkerd door de pioenroos. Wat een plant! Heb je hem wel eens jaarrond echt bestudeerd? In het voorjaar komen de rode punten al vroeg en heel brutaal boven de grond. Rap groeit zij door tot een plant van formaat en in juni komen de bloemen. Er zijn weinig planten die met zoveel grandeur hun bloemen openen. Dan zijn er nog soorten die tijdens de bloei van kleur veranderen. Zo begint de Paeonia ‘Coral Charm’ met een knalroze knop, om bij het openen te verkleuren naar oranje en te eindigen als witte bloem. Typerend voor de pioenroos is ook dat de bloem als een stortvloed al haar blaadjes laat vallen. Een echte dramaqueen. Ook de plant zelf zakt in de herfst helemaal in. Daar waar andere uitgebloeide bloemen nog fier overeind blijven, stort zij zich echt ter aarde om zich vervolgens helemaal ondergronds terug te trekken voor de winterrust. Wat een verbintenis met de seizoenen.
Dahlia 'Cafe au Lait' (dinnerplate)
Dahlia ‘Cafe au Lait’ (dinnerplate)
Naast mijn liefde voor de pioenroos ben ik de afgelopen jaren weer helemaal verliefd geworden op de Dahlia. Geen inheemse plant, maar hij komt al wel sinds 1615 in Europa voor. Het Dahlia-virus is erg besmettelijk. Je vindt ze in steeds meer tuinen terug. Ook in de tuinen van Museum Voorlinde, ontworpen door Piet Oudolf. Hij past met name de enkelbloemige soorten toe, die zijn ook aantrekkelijk voor insecten. Mede door de invloed van Instagram is de Dahlia steeds meer een hype geworden. Momenteel zijn er al meer dan 60.000 soorten. Welke ik de mooiste vind, weet ik niet, er zijn zoveel kleuren en vormen. Dit jaar focus ik me op de Diner plates”. De bloemen kunnen wel 20 cm groot worden. Het is ook een erg makkelijke plant. Zet hem in de grond en je hebt er relatief weinig onderhoud aan. Vergeet hem alleen niet uit de grond te halen voor de winter. Hij kan niet tegen vorst. Tekst en foto’s: Joost van der Spek Manos Verdes

Een verrukkelijke tuin

We schrijven februari 2014 als ik op mijn verbouwde zolderkamer met zicht op het dak van de buren, mijn tuinontwerpen zit te maken. Ik ben naarstig op zoek naar een meer inspirerende omgeving. Op Funda zie ik een oude boerderij in Lith te koop staan. Veel te duur, maar ik ga toch een kijkje nemen. Vanuit het centrum van Lith loop ik het Engwijkpad op, een eeuwenoud kerkpad, richting de boerderij waar ik mijn oog op heb laten vallen. Ik kom de hoek om en voor mij ontvouwt zich een tafereel dat in mijn geheugen gegrift staat. Geflankeerd door een prachtige uit de kluiten gewassen Catalpa staat daar, aan het pad, een charmant boerderijtje. Aan de overkant van het pad ligt een heerlijke lap grond; de overtuin. Ik ben op slag verliefd. Het pleit is al gauw beslecht en op bevrijdingsdag 2014 (hoe symbolisch) verkassen we naar onze nieuwe bestemming. In het eerste jaar verbouwen we de woning en ontwerp ik de tuin; natuurlijk, in historische stijl, passend bij de boerderij en de omgeving. Ik kom, terwijl ik daarmee bezig ben, in aanraking met de vakvereniging Wilde Weelde en word lid. Steeds dieper duikend in het natuurlijk tuinieren komt ook Velt (Vereniging voor ecologisch leven en tuinieren) op mijn pad. Er staat nogal wat op mijn wensenlijst. Een natuurlijke tuin, voedsel verbouwen, een architectuur en vormgeving die past bij de omgeving en de vroegere functie en uitstraling. Heerlijke plekjes om te vertoeven en ruimte voor publiek om mee te kunnen genieten van al dat moois. Kortom gewoon een verrukkelijke tuin! Zo ontstaat stukje bij beetje onze ‘Picknicktuyn’.

Ecotuindagen

Ieder jaar in het eerste weekend van juni organiseert Velt in Nederland en Vlaanderen de Ecotuindagen. Een weekend waarop honderden ecologisch verantwoorde tuinen opengesteld worden voor publiek. Sinds 2019 wordt dit weekend in Nederland samen georganiseerd met Wilde Weelde. Ook dit jaar, in het weekend van 5 en 6 juni, openen weer vele tuinen hun poorten. Vanwege Corona zullen er waarschijnlijk wel wat restricties zijn, maar vooralsnog ziet het ernaar uit dat het echt weer een weekend ‘tuin genieten’ gaat worden. In Oss en omgeving zijn naast de Picknicktuyn nog 3 fraaie tuinen te bekijken. Een voedselbos tuin in Heesch, een klein landgoed in Oss en een theetuin in Berghem. We hebben een fraaie fietsroute door de omgeving beschikbaar die alle vier de tuinen met elkaar verbindt. Zo kun je er een verrukkelijk dagje uit van maken en heel veel inspiratie opdoen. En als Oss te ver van huis is houdt dan vooral de lokale berichtgeving in de gaten of ga naar de website van Velt voor de tuinen bij jou in de buurt. Tekst en foto’s: Ron van de Straat Tuynplan